CÂU CHUYỆN KINH TẾ

 CÂU CHUYỆN KINH TẾ: Gần 150 năm trước, Karl Marx cho rằng mâu thuẫn kinh tế là mâu thuẫn cốt lõi, nhưng cũng đồng thời là động lực thúc đẩy sự phát triển xã hội. Ngày nay, khác biệt giữa Elon Musk và Tổng thống Trump, xét về bản chất, xuất phát từ tầm nhìn và trường phái kinh tế mà họ theo đuổi.

[CUỘC TRANH LUẬN GIỮA CÁC TRƯỜNG PHÁI KINH TẾ TRONG NƯỚC MỸ VÀ VỀ MỘT TRẬT TỰ KINH TẾ THAY THẾ]

Trong bối cảnh Elon Musk thành lập “America Party” và Sam Altman công khai ủng hộ “techno-capitalism” (chủ nghĩa tư bản kỹ trị), nước Mỹ đang chứng kiến sự tan rã của đồng thuận kinh tế hậu Chiến tranh Lạnh và sự trỗi dậy của những hệ tư tưởng cạnh tranh nhằm định hình lại vị thế cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới.

Những trường phái này không chỉ cạnh tranh với dòng chính sách kinh tế hiện tại mà còn làm lung lay hệ thống hai đảng chính trị truyền thống, thách thức cấu trúc thể chế lâu đời và thay đổi gốc rễ hệ thống phân phối quyền lực và tài nguyên quốc gia – đúng vào thời điểm nước Mỹ cần sự ổn định hơn bao giờ hết để tập trung phục hồi năng lực phát triển, dẫn dắt kỷ nguyên AI và duy trì vai trò lãnh đạo toàn cầu.

TỪ “ĐỒNG THUẬN WASHINGTON” (WASHINGTON CONSENSUS) ĐẾN CHỦ NGHĨA DÂN TÚY KINH TẾ

Được hình thành từ cuối thập niên 1980, “Washington consensus” nhấn mạnh tự do hóa thương mại, kỷ luật tài khóa và tư nhân hóa. Các đại diện tiêu biểu bao gồm các đời Tổng thống từ Bill Clinton đến Barack Obama, với cố vấn như Larry Summers hay Paul Krugman. Tuy nhiên, sự trỗi dậy của TT Donald Trump đã làm lung lay nền tảng đó. Trường phái kinh tế mới của TT Trump là sự kết hợp giữa chủ nghĩa dân túy kinh tế, chủ nghĩa bảo hộ thương mại, cải cách thuế quy mô lớn, chính phủ nhỏ, chi tiêu công mạnh tay cho an sinh và công nghiệp truyền thống.

Theo Jason Ma, hệ quả là một chính sách kinh tế mới này mang tính hỗn hợp, tập trung vào khôi phục các ngành sản xuất kiểu thập niên 1950, siết nhập cư như thời 1940, định hình lại quan hệ quốc tế theo kiểu chủ nghĩa trọng thương thế kỷ XIX, thúc đẩy công nghệ tương lai như AI và tài sản số. Tuy còn nhiều tranh cãi, mô hình này đang tạo ảnh hưởng sâu rộng trong xã hội và cả trong Đảng Cộng hòa.

ELON MUSK VÀ CHỦ NGHĨA PHÂN TÁCH HỆ THỐNG

Elon Musk, với tuyên bố thành lập “America Party”, đại diện cho một trường phái mới – chủ nghĩa tự do công nghệ mang màu sắc phản thể chế. Tuyên ngôn của ông nhấn mạnh: “Chúng ta không còn sống trong một nền dân chủ mà là hệ thống một đảng, khi đảng nào cũng góp phần làm vỡ nợ quốc gia.” Musk phản đối mạnh các khoản trợ cấp điện mặt trời, xe điện lố bịch trong luật chi tiêu mới, kêu gọi xóa bỏ kiểm soát chi tiêu và giảm thuế tuyệt đối.

Musk không đề xuất mô hình quản trị quốc gia cụ thể, nhưng ông tin vào năng lực siêu cá nhân, cắt bỏ trung gian chính trị, và thiết kế lại toàn bộ hệ điều hành kinh tế qua đổi mới công nghệ, AI và sản xuất tự động. Trường phái này xem chính quyền hiện tại như một hệ thống lỗi thời cần “khởi động lại” – đúng với hình tượng của Musk trong tư cách một kỹ sư “refactor” thể chế.

SAM ALTMAN (NHÀ SÁNG LẬP OPEN AI) VÀ TECHNOCAPITALISM (CHỦ NGHĨA TƯ BẢN KỸ TRỊ)

Nếu Musk đại diện cho thái độ nổi loạn chống hệ thống, thì Sam Altman lại thúc đẩy một tầm nhìn lý tính hơn: “techno-capitalism”. Altman– tin rằng công nghệ và tư bản có thể cùng tồn tại với sự phân phối rộng rãi. Ông viết: “Bạn không thể nâng sàn mà không nâng trần. Hãy để người ta làm giàu – và sau đó tìm cách chia sẻ hiệu quả tích lũy của chủ nghĩa tư bản.”

Trường phái Altman mang hơi hướng Rawlsian – chấp nhận bất bình đẳng nếu nó cải thiện phần thấp nhất trong xã hội – nhưng gắn chặt vào niềm tin rằng đổi mới công nghệ là động lực chính tạo ra cải thiện xã hội. Đây là trường phái có xu hướng hậu vật chất, tin vào tự động hóa, hệ thống thu nhập cơ bản (UBI), và thị trường dữ liệu.

ĐẢNG DÂN CHỦ: GIẰNG CO GIỮA 3 TẦM NHÌN KINH TẾ

Trong nội bộ Đảng Dân chủ, ba xu hướng kinh tế đang song song tồn tại. 

Một là trường phái “thể chế chủ lưu” tiếp nối di sản của Obama – đại diện bởi Joe Biden, Janet Yellen – thiên về quản trị, cải cách có kiểm soát, bảo vệ liên minh quốc tế, và nâng cao ngân sách công thông qua thuế tiến bộ.

Hai là làn sóng cánh tả – gồm Thượng nghị sỹ Bernie Sanders, Hạ nghị sỹ Alexandria Ocasio-Cortez, Ứng cử viên Thị trưởng New York Zohran Mamdani – theo đuổi chủ nghĩa dân chủ xã hội: tăng thuế người giàu, hạ chi phí sinh hoạt, miễn phí giáo dục, y tế, vận tải công cộng. Họ xem bất bình đẳng là vấn đề nền tảng của hệ thống tư bản hiện tại.

Ba là “trường phái dư thừa” (abundance agenda) do Ezra Klein, Derek Thompson cổ vũ – tập trung gỡ bỏ rào cản pháp lý để mở rộng nguồn cung nhà ở, năng lượng, hạ tầng kỹ thuật số. Họ cho rằng mô hình hiện tại thất bại không vì thị trường, mà vì nhà nước cản trở thị trường bằng hàng loạt quy định lỗi thời.

MỸ VÀ CUỘC ĐUA TÁI THIẾT TRẬT TỰ KINH TẾ TOÀN CẦU

Mark Blyth, nhà kinh tế chính trị tại Đại học Brown, ví nước Mỹ như một nền kinh tế đang “cập nhật phần cứng và thử nghiệm hệ điều hành mới.” Cuộc tranh luận không còn là Keynes vs. Friedman, mà là giữa chủ nghĩa dân túy bảo hộ, chủ nghĩa công nghệ siêu cá nhân, và chủ nghĩa dân chủ xã hội hậu công nghiệp. Khi không còn một “đồng thuận lớn”, mọi trường phái đều đang thử thách nhau trong thực địa chính sách.

Đằng sau mỗi tầm nhìn là một mô hình quốc gia khác nhau. MAGA muốn nước Mỹ trở lại “vĩ đại” như thời Ford và GE. Musk muốn lập trình lại nước Mỹ như SpaceX. Altman tin vào một tương lai AI và thị trường dữ liệu. Mamdani – với khẩu hiệu “chúng ta không cần tỷ phú” – mơ về một thành phố New York công bằng toàn diện. Trong khi đó, Newsom (Thống đốc bang New York) lại muốn tăng nguồn cung nhà ở bằng cách đơn giản hóa luật môi trường.

KẾT LUẬN

Nếu thế kỷ 20 là thời đại của “kinh tế học như khoa học tự nhiên”, thì thế kỷ 21 là nơi các trường phái cạnh tranh như những hệ tư tưởng định hình tương lai xã hội. Trong khủng hoảng và bất định, nước Mỹ có cơ hội – nhưng cũng nguy cơ – định nghĩa lại chính mình qua cuộc thử nghiệm giữa các mô hình kinh tế đối kháng. Trật tự toàn cầu mới rất có thể sẽ bắt đầu từ trật tự kinh tế, tư tưởng hình thành từ trong lòng nước Mỹ./.